Bước nhảy từ "sân sau FDI"

Việt Nam, từng được biết đến là thỏi nam châm hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), đang thực hiện một bước nhảy vọt đầy tham vọng: chuyển mình thành một nhà đầu tư toàn cầu mới nổi (OFDI). Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đầy biến động, chiến lược “go global” (vươn ra thế giới) này không chỉ là sự tìm kiếm lợi nhuận, mà còn là một bước đi chiến lược nhằm phòng ngừa rủi ro và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Những ngôi sao OFDI
Dữ liệu gần đây khẳng định sự chuyển dịch này là có chủ đích. Sau mức thấp nhất 330,2 triệu USD vào năm 2020 do ảnh hưởng của đại dịch và bất ổn địa chính trị, tổng vốn đầu tư ra nước ngoài của Việt Nam đã tăng lên đỉnh điểm 664,8 triệu USD vào năm 2024.

Đà tăng trưởng này tiếp tục mạnh mẽ trong 10 tháng đầu năm 2025 với tổng vốn đầu tư (cấp mới và điều chỉnh) đạt 1,1 tỉ USD, gấp 2,3 lần so với cùng kỳ năm trước (theo Cục Thống kê, Bộ Tài chính). Đáng chú ý, cơ cấu ngành nghề đầu tư đang thay đổi, báo hiệu một sự chuyển dịch lớn về mặt chiến lược khi hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ đã trở thành ngành thu hút vốn đầu tư lớn nhất, tiếp đến là công nghệ chế biến, chế tạo...

Tiến sĩ Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Vietnam, nhấn mạnh yêu cầu: “Doanh nghiệp tư nhân phải tiên phong thay đổi mô hình xuất khẩu trong quá trình go global. Để xuất khẩu trở thành động lực bền vững, doanh nghiệp Việt cần đổi mới tư duy, coi trọng giá trị và thương hiệu thay vì chỉ dựa vào chi phí thấp”.

Trong làn sóng này, các tập đoàn Việt Nam đang tạo dấu ấn rõ rệt. Tập đoàn FPT nổi lên như một hình mẫu điển hình, với sự hiện diện tại hơn 30 quốc gia và vùng lãnh thổ. Đặc biệt, tại Mỹ và Nhật, mảng công nghệ của FPT duy trì mức tăng trưởng ấn tượng trên 30%. Nhà thầu xây dựng Coteccons đang tập trung mở rộng tại các thị trường có nhu cầu cao là Mỹ, Trung Đông và Đài Loan (Trung Quốc). 

Ông Bolat Duisenov, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Coteccons, chia sẻ chiến lược ban đầu là “thành lập công ty con hoặc chi nhánh tại các thị trường tiềm năng, sau đó đấu thầu và cử những kỹ sư, quản lý giỏi từ Việt Nam sang triển khai dự án”.

Ở quy mô nhỏ hơn, Tập đoàn Thiên Long đã có mặt tại 74 quốc gia và mới đây đã mở chi nhánh tại Indonesia và phê duyệt dự án tại Philippines. Trong khi đó, Nutifood hợp tác với ViPlus Dairy (Úc) thành lập liên doanh GippsNature để phát triển các sản phẩm dinh dưỡng toàn cầu.

Sự dịch chuyển vốn không chỉ diễn ra về mặt địa lý, với Lào dẫn đầu trong 10 tháng đầu năm 2025 (53,6% tổng vốn), mà còn về mặt lựa chọn điểm đến chiến lược. Bức tranh địa lý đã đa dạng hơn, phản ánh sự tìm kiếm cơ hội chiến lược. Chẳng hạn, Indonesia nổi lên với lượng vốn đầu tư tăng gấp 227 lần trong năm 2024; Ấn Độ thu hút lượng vốn tăng gần 60 lần...

Từ thiên đường thuế đến lợi thế tuân thủ
Đáng chú ý, theo báo cáo của Grant Thornton, Singapore đang nổi lên là điểm đến được ưa chuộng nhất nhờ môi trường quản trị tiên tiến và hệ thống pháp lý minh bạch. Ngược lại, những nơi từng được xem là “thiên đường thuế” như Quần đảo Virgin thuộc Anh đang dần mất sức hút do áp lực tuân thủ quốc tế.

Các chuyên gia Grant Thornton nhận định:  “Đầu tư ra nước ngoài ngày nay không chỉ dừng ở việc thiết kế cấu trúc tối ưu, mà còn đòi hỏi năng lực quản trị và tuân thủ các quy định quốc tế”. Còn theo phân tích của KPMG, thuế tối thiểu toàn cầu khiến các ưu đãi thuế truyền thống trở nên kém hiệu quả, tạo áp lực chuyển hướng sang thu hút những dự án có hàm lượng giá trị gia tăng cao. 

Về vấn đề này, Tiến sĩ Phan Hữu Thắng, nguyên Cục Trưởng Cục Đầu tư nước ngoài, khuyến nghị Việt Nam phải chuyển dịch mạnh mẽ từ mô hình “OFDI vốn lớn - tài nguyên” sang “OFDI giá trị cao”, tập trung vào công nghệ, R&D và chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo xu hướng này, nhà đầu tư Việt Nam hiện đối mặt với gánh nặng tuân thủ kép: quy định trong nước và yêu cầu pháp lý, thuế tại quốc gia nhận đầu tư. “Thành công trong đầu tư xuyên biên giới không còn là tối ưu chi phí, mà là năng lực quản trị đáng tin cậy và khả năng hòa nhập chuẩn mực quốc tế. Việc xây dựng cấu trúc minh bạch có thể chuyển hóa tuân thủ từ gánh nặng thành lợi thế chiến lược”, báo cáo của Grant Thornton kết luận.  

Vì vậy, Tiến sĩ Phan Hữu Thắng kiến nghị nên thiết lập quỹ bảo hiểm rủi ro chính trị và tài chính, đồng thời hoàn thiện cơ chế “một cửa OFDI” để doanh nghiệp giảm bớt thủ tục hành chính. Bên cạnh đó, cần đào tạo chuyên sâu về quản trị xuyên biên giới, kế toán IFRS và luật đầu tư quốc tế, tạo nền tảng nhân lực cho các doanh nghiệp vươn ra toàn cầu.

Do đó, nếu bắt kịp sự dịch chuyển này sẽ mở ra cơ hội vàng để Việt Nam khẳng định mình không chỉ là một trung tâm sản xuất mà còn là một chủ thể kinh tế có ảnh hưởng trên bản đồ thế giới.