Gỡ nút thắt trong đầu tư công để dẫn dắt tăng trưởng 2026

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản TP.HCM vừa tổ chức Tọa đàm "Đầu tư công - gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng năm 2026".

Trong giai đoạn 2026 - 2030, tổng chi đầu tư phát triển dự kiến có thể đạt khoảng 8,5 triệu tỷ đồng, mức cao nhất từ trước đến nay với hàng loạt dự án trọng điểm quốc gia quy mô rất lớn được triển khai. Quy mô vốn lớn, kỳ vọng cao, nhưng đồng thời thách thức về tiến độ, chất lượng và hiệu quả sử dụng vốn cũng sẽ rất lớn. 

Tiến sĩ Đỗ Thiên Anh Tuấn, Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright cũng nhận định rằng đầu tư công là đòn bẩy để cải thiện năng suất và năng lực cạnh tranh dài hạn cho quốc gia.

Nghiên cứu của TS Đỗ Thiên Anh Tuấn trong giai đoạn 2010-2024 cho thấy: Mỗi 1% GDP vốn đầu tư công tăng thêm sẽ đóng góp khoảng 0,2% tăng trưởng GDP trong năm đầu tiên, và tạo hiệu ứng lan tỏa 0,85% trong 4 năm tiếp theo. Hiện nay tổng vốn đầu tư toàn xã hội của Việt Nam tương đương khoảng 33% GDP, trong đó vốn đầu tư công chiếm gần 10% GDP, tương ứng khoảng 28% tổng cơ cấu vốn đầu tư. Để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế tối thiểu 10% từ năm 2026 trở đi, mức độ phụ thuộc vào tăng trưởng đầu tư công rất lớn.

Theo kịch bản giả định cho năm 2026, nếu GDP thực tăng 10% và lạm phát duy trì ở mức 4%, quy mô nền kinh tế có thể vượt 14 triệu tỷ đồng theo giá hiện hành. Khi đó, để đưa tổng vốn đầu tư xã hội lên mức 40% GDP theo định hướng của Chính phủ, nhu cầu vốn sẽ vào khoảng 5,8 triệu tỷ đồng, trong đó vốn đầu tư công ước khoảng 1,65 triệu tỷ đồng.

Tuy nhiên theo TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn thì bên cạnh quy mô vốn, hiệu quả sử dụng vốn được phản ánh qua hệ số ICOR chính là yếu tố then chốt. Giai đoạn sau đại dịch, ICOR bình quân của Việt Nam là 5,85. Đây là mức tương đối cao, phản ánh thực tế rằng hiệu quả đầu tư còn hạn chế. Và nếu ICOR không được cải thiện, để đạt tăng trưởng 10%, quy mô đầu tư xã hội sẽ phải đẩy lên trên 47% GDP tạo áp lực rất lớn lên nền kinh tế.

Từ thực tiễn triển khai đầu tư công giai đoạn 2021-2025, VCCI chỉ ra một số nút thắt mang tính hệ thống ảnh hưởng đến tiến độ triển khai các dự án. Trong số đó, điểm nghẽn về nguồn cung và giá vật liệu xây dựng đặc biệt là cát, đá, vật liệu san lấp đang là vấn đề được quan tâm nhất.

Ông Phan Tấn Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản TP.HCM cho rằng, một trong những nghịch lý lớn nhất hiện nay là sự chênh lệch lớn giữa trữ lượng tài nguyên có sẵn và công suất khai thác thực tế được cấp phép. 

Theo số liệu thăm dò đã được trình Thủ tướng phê duyệt, riêng khu vực TP.HCM và các vùng lân cận có trữ lượng đá xây dựng cực kỳ lớn, với tài nguyên được phê duyệt lên đến 1.194 triệu m³. Diện tích quy hoạch cho các hoạt động này cũng đã được ấn định trên 2.230 ha với 46 loại đá được phép khai thác.

Nghịch lý nằm ở chỗ trong khi nhu cầu đá xây dựng hằng năm của khu vực dao động trong khoảng 25 - 28 triệu m³, tổng công suất khai thác được phê duyệt hiện mới đạt khoảng 17 triệu m³. Khoảng chênh lệch lớn về nguồn cung này đang trực tiếp gây áp lực lên tiến độ và chi phí của nhiều dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia.

Để tháo gỡ tình trạng này, ông Phan Tấn Đạt kiến nghị các cơ quan chức năng cần thay đổi tư duy quản lý bằng cách cho phép tăng công suất khai thác ngay lập tức đối với các mỏ đã có hồ sơ đúng quy định.