Trái ngọt "bất ngờ" của thuế quan

Trong một năm mà thuế quan là chủ đề nóng nhất toàn cầu, Việt Nam đã đi ngược lại dự đoán, không chỉ đứng vững mà còn chứng kiến xuất khẩu sang Mỹ tăng trưởng mạnh mẽ, thậm chí còn nhanh hơn so với năm 2024. Điều này nâng thị phần của Mỹ trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam lên mức kỷ lục 32%.

Lý do đằng sau khả năng phục hồi ấn tượng

Báo cáo mới phát hành "Vietnam at a glance – Tác động trớ trêu của thuế quan" của Ngân hàng HSBC nhấn mạnh Việt Nam, quốc gia từng được coi là có rủi ro thuế quan cao nhất ASEAN do là nước có thặng dư thương mại song phương lớn thứ ba với Mỹ, đã gây bất ngờ lớn. Mặc dù phải đối mặt với mức thuế ban đầu gây sốc 46% từ Mỹ (sau đó đã đàm phán xuống còn 20%, tương đương với các thị trường mới nổi khác trong ASEAN), các chỉ số kinh tế vĩ mô của Việt Nam lại đạt kết quả tốt hơn nhiều so với kỳ vọng.

Mặc dù hầu hết các nước trong khu vực ghi nhận sự chững lại đáng kể trong xuất khẩu sang Mỹ, tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam vẫn duy trì ở mức gần 30% so với cùng kỳ năm trước (tính theo trung bình động 3 tháng).

Sự bùng nổ thương mại này đồng thời làm tăng sự phụ thuộc của Việt Nam vào Mỹ với tư cách là thị trường tiêu dùng cuối cùng. Lý do đằng sau khả năng phục hồi ấn tượng này nằm ở sự thay đổi trong cơ cấu hàng hóa xuất khẩu. Nhóm hàng điện tử, vốn chỉ chiếm khoảng 13% tổng xuất khẩu sang Mỹ vào năm 2013, đã tăng trưởng theo cấp số nhân. Tính từ đầu năm 2025, nhóm hàng điện tử đã vượt qua nhóm hàng công nghiệp sản xuất nhẹ (dệt may, giày dép) để trở thành mặt hàng xuất khẩu hàng đầu sang Mỹ.

Việt Nam gia tăng vị thế trong chuỗi giá trị công nghệ, trở thành một trung tâm sản xuất lớn cho các sản phẩm điện tử tiêu dùng hoàn chỉnh. Nhờ đầu tư sớm của Samsung (nắm giữ một nửa sản lượng điện thoại thông minh của hãng) và sự hiện diện của Intel (sản xuất chip xử lý).

Dòng vốn FDI cũng cho thấy sự dịch chuyển đáng chú ý. Trong khi FDI từ Hàn Quốc giảm mạnh 72%, dòng vốn từ Trung Quốc đại lục và Mỹ đã tăng đáng kể để bù đắp, cho thấy xu hướng dịch chuyển sản xuất tiếp tục diễn ra.

Rủi ro và thách thức phía trước

Mặc dù bức tranh hiện tại có vẻ lạc quan, giới phân tích vẫn cảnh báo đây mới chỉ là đánh giá ban đầu. Vẫn còn phải chờ đợi kết quả các cuộc đàm phán cuối cùng, như thuế trung chuyển 40% và thuế quan theo ngành đối với bán dẫn – những yếu tố quan trọng đối với tăng trưởng của Việt Nam.

Dữ liệu tháng 11 cho thấy hoạt động thương mại chững lại, phản ánh xu hướng giảm dần của việc đẩy nhanh đơn hàng đặt trước (frontloading). Tăng trưởng xuất khẩu và nhập khẩu đã giảm xuống lần lượt 15,1% và 16% so với cùng kỳ năm trước.

Lạm phát đã tăng lên 3,6% so với cùng kỳ năm trước trong tháng 11, cao hơn dự báo của thị trường. Nguyên nhân chính là do giá lương thực tăng vọt (giá rau củ tăng hơn 12% so với tháng trước) vì nguồn cung bị gián đoạn do lũ lụt gần đây. Tuy nhiên, các nhà phân tích tin rằng tác động này chỉ mang tính tạm thời.

Bất chấp những thách thức, các chỉ số chính vẫn vẽ nên một bức tranh lạc quan hơn khi bước sang năm 2026. Chỉ số nhà quản trị mua hàng (PMI) chính vẫn ở mức mở rộng 53,8 trong tháng 11. Đặc biệt, đơn đặt hàng xuất khẩu mới đã mở rộng với tốc độ nhanh hơn trong tháng thứ hai liên tiếp. Đây là một tín hiệu quan trọng đối với một nền kinh tế dựa vào thương mại như Việt Nam.