Thủy triều blockchain rút

Sau nhiều ồn ào trên mạng, Shark Bình (Nguyễn Hòa Bình), Chủ tịch Tập đoàn công nghệ NextTech, đã bị khởi tố, tạm giam với cáo buộc lừa đảo chiếm đoạt số tiền lớn thông qua dự án tiền số AntEx.

Lằn ranh đỏ 
Giới đầu tư tiền kỹ thuật số đang cho rằng trường hợp của Shark Bình có thể là án điểm để hàng loạt các dự án blockchain có dấu hiệu không rõ ràng giai đoạn 2017-2022 sẽ bị gọi tên trong thời gian tới. Và dĩ nhiên đứng sau lưng các dự án đó là những người nổi tiếng trong cộng đồng doanh nhân, đặc biệt là lĩnh vực công nghệ.

Việc luật pháp mạnh tay với các dự án có dấu hiệu lừa đảo được ví như thủy triều rút, làm lộ ra những dự án “trắng - đen”. Cái khó là nhận rõ các dự án có dấu hiệu lừa đảo và các dự án đầu tư dài hạn thông qua giá trị đồng tiền mã hóa mà những dự án đó phát hành. Và bởi vì có đến 90% giá trị các đồng tiền này đều giảm trong thời gian qua nên nhìn đâu cũng ra “dự án ma”.

Ông Phạm Đông, sáng lập Cộng đồng Saigon TradeCoin (STC), cho rằng đa phần các dự án blockchain phát triển độc lập với giá cả thị trường của đồng tiền kỹ thuật số do họ phát hành. Giá của đồng tiền này là do cung cầu trên thị trường hoặc do market maker (nhóm tạo thanh khoản) thao túng. 

Lấy ví dụ, đồng Atom của dự án Cosmos vào ngày 10/10/2025 đã giảm 4.118 lần từ giá 4.118 USD xuống còn 0,001 USD trên sàn Binance. Tuy nhiên, dự án này vẫn phát triển bình thường. Nhìn chung, để xem xét một dự án có phải lừa đảo hay không, một số vấn đề chính cần được quan tâm: Dự án còn hoạt động hay không? Dự án có vẽ ra các viễn cảnh lớn lao để huy động vốn rồi sau đó không thực hiện những hứa hẹn đó hay không? Xem lại lộ trình thực hiện dự án được công bố tại Roadmap hoặc bản cáo bạch. “Và cuối cùng là việc market maker thao túng giá giao dịch, chủ dự án có kiếm lợi bất chính từ việc này không?”, ông Đông nói.

Còn theo ông Phan Vũ Tuấn, Luật sư Điều hành Phan Law Vietnam, sự nhầm lẫn này chủ yếu xuất phát từ sự thiếu hiểu biết về bản chất công nghệ blockchain và thiếu cơ chế pháp lý rõ ràng để phân định giữa dự án hợp pháp và dự án lừa đảo. Các dự án chuyên nghiệp thường tập trung vào ứng dụng công nghệ, phát triển sản phẩm thật (như nền tảng thanh toán, lưu trữ dữ liệu, NFT, DeFi có mô hình kinh doanh rõ ràng). Trong khi đó, dự án scam chỉ lợi dụng danh nghĩa blockchain để kêu gọi đầu tư, nhưng không có sản phẩm, không có giá trị sử dụng, chỉ có token để bán.

Thanh lọc thị trường
Vì blockchain là lĩnh vực mới, không phải nhà đầu tư nào cũng đủ năng lực để đánh giá chất lượng kỹ thuật hay mô hình vận hành của dự án. Do đó, khi một token giảm giá hoặc mất thanh khoản, nhiều người mặc định đó là lừa đảo, dù thực tế thị trường chung giảm điểm, dự án gặp khó khăn về công nghệ, tài chính hoặc truyền thông tiêu cực hoặc nhà đầu tư bán tháo do hoảng loạn.

Nếu dự án có các dấu hiệu như không minh bạch về thông tin, không công bố rõ ràng về đội ngũ, lộ trình, tài sản bảo chứng hoặc có hành vi chiếm đoạt, lừa đảo, cam kết lợi nhuận bất thường, không tuân thủ quy định pháp luật thì mới có thể bị coi là lừa đảo. “Việc thiếu hành lang pháp lý rõ ràng trước đây khiến nhà đầu tư khó tiếp cận thông tin xác thực, dẫn đến đánh đồng các dự án blockchain với nhau khi xảy ra sự cố”, ông Tuấn nói.

Nhìn lại thị trường blockchain Việt Nam từ năm 2017 đến nay đã trải qua 3 đợt dính dáng đến lừa đảo quy mô lớn. Giai đoạn 2017 là những dự án đa cấp mượn danh blockchain; giai đoạn 2021 là các dự án GameFi (những trò chơi blockchain cho phép người chơi kiếm tiền hoặc tài sản số thông qua việc chơi game); giai đoạn 2025 là các dự án về meme (dự án blockchain được xây dựng, quảng bá và phát triển dựa trên sức mạnh của văn hóa meme, tức là dựa vào hài hước, châm biếm, lan truyền cộng đồng thay vì công nghệ đột phá hay mô hình kinh doanh phức tạp).

Theo ông Tuấn, từ ngày 9/9/2025, thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam bước vào giai đoạn thí điểm có kiểm soát, với các quy định chặt chẽ về điều kiện phát hành, giao dịch, công bố thông tin, bảo vệ nhà đầu tư. Như vậy, trong thời gian tới, các dự án blockchain tại Việt Nam sẽ được kiểm soát chặt chẽ hơn, các dự án nhập nhằng, lừa đảo sẽ bị loại bỏ hoặc xử lý nghiêm. 

Còn theo ông Phạm Đông, có 2 điểm nghẽn khiến hầu như toàn bộ các dự án blockchain tại Việt Nam gặp khó khăn khi huy động vốn: không được bán token cho người Việt Nam; người nước ngoài muốn đầu tư vào các dự án blockchain của Việt Nam phải mở tài khoản ngân hàng tại Việt Nam. “Nói cách khác, gần như đã bó toàn bộ các đối tượng muốn đầu tư sớm vào các dự án blockchain của Việt Nam. Mặc dù vậy, khi nào nhà đầu tư còn tham thì các dự án lừa đảo sẽ còn đất sống. Có thể sẽ tinh vi hơn”, ông Phạm Đông nhận định.

“Không môi trường nào mà việc gọi hàng triệu USD tiền vốn chỉ trong vòng một đêm như blockchain. Nhưng sử dụng nguồn vốn đó như thế nào lại nằm ở lương tâm, trách nhiệm của startup và quan trọng nhất là những quy định pháp luật cụ thể”, ông Trần Xuân Tiến, Tổng Thư ký Chi hội Blockchain TP.HCM (HBA), nói. 

Do đó, việc xử lý, truy cứu các đơn vị sử dụng blockchain, đầu tư tiền mã hóa để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản là việc làm cần thiết, nhằm khuyến khích một môi trường phát triển lành mạnh, nơi các doanh nghiệp blockchain và cả doanh nghiệp truyền thống có cơ hội tiếp cận dòng vốn đa dạng, dồi dào và minh bạch. “Lúc đó, blockchain mới thật sự trở thành công cụ đắc lực để thúc đẩy khởi nghiệp tại Việt Nam”, ông Tiến nói.