Người trẻ kể chuyện di sản bằng ngôn ngữ sáng tạo

Sinh năm 1992, thuộc thế hệ tác giả trẻ đam mê văn hóa - lịch sử Việt Nam, Hồ Phương Thảo (bút danh Thảo Hồ) đã miệt mài gần 15 năm sáng tạo: từ board game Tarot Kiều, Sử Hộ Vương (trò chơi lấy cảm hứng từ lịch sử Việt) cho đến artbook mới nhất Gánh Hát Lưu Diễn Muôn Phương. Mỗi dự án như một mảnh ghép trong bộ sưu tập văn hóa sống động. 

Dù ở hình thức nào - board game, artbook, phụ kiện hay dự án truyện tranh, mẫu số chung trong hành trình của Thảo vẫn rõ ràng: người trẻ có thể làm mới di sản văn hóa bằng nhiều phương tiện khác nhau. Thay vì để di sản ngủ yên trong kho lưu trữ, cô chọn biến chúng thành câu chuyện, hình ảnh, trò chơi... có thể cầm nắm, chia sẻ và trải nghiệm.

Điều đáng chú ý là Thảo không xuất thân từ ngành văn hóa - nghệ thuật. Cô là cử nhân quản trị kinh doanh, nhà sáng lập kiêm CEO Board Games Việt (đơn vị chuyên phân phối board game quốc tế và Việt hóa), đồng thời là nhà sáng lập kiêm CEO Gamize JSC, nơi cô giữ vai trò Trưởng Dự án Sử Hộ Vương. 

Chính nền tảng kinh doanh và trải nghiệm khởi nghiệp sáng tạo này đã cho Thảo một góc nhìn khác biệt: di sản văn hóa không phải là những giá trị “để dành”, mà có thể được làm mới và kể lại bằng các hình thức gần gũi với giới trẻ. Cuốn sách Gánh Hát Lưu Diễn Muôn Phương ra mắt đầu năm 2022 đã giúp cả độc giả trẻ lẫn bạn bè quốc tế thêm hứng thú về nghệ thuật diễn xướng dân gian Việt Nam.

Hành trình của Thảo không dừng lại ở một cuốn sách hay gói gọn trong sáng tạo cá nhân. Từ sách, board game đến phụ kiện, cô tiếp tục mở rộng thành một hệ sinh thái sáng tạo, đồng thời tham gia Comicola với vai trò quản lý dự án khu vực miền Nam, nơi cô cùng đội ngũ nuôi dưỡng những “đứa con chung” trong ngành truyện tranh Việt.
 
Vì sao Thảo lại chọn loại hình nghệ thuật diễn xướng và lễ hội dân gian làm chất liệu kể chuyện? Và Gánh Hát Lưu Diễn Muôn Phương muốn phục vụ ai?
Cuốn sách này trước hết là “bộ sưu tập sở thích” của tôi, là một cách gom lại những điều tôi yêu thích, để ai quan tâm có thể tham khảo, đi xem và nghe thật. Tôi chọn làm song ngữ vì muốn người nước ngoài khi đến Việt Nam, dù không hiểu hết ngôn ngữ hay chất giọng vùng miền, vẫn cảm được cái hay, cái đẹp qua giai điệu, qua dàn dựng sân khấu, nhất là sự hết mình của nghệ sĩ biểu diễn. Với độc giả trẻ, tôi chỉ mong họ nhận ra Việt Nam có quá nhiều loại hình diễn xướng thú vị và… rủ nhau đi xem thử.
 
Trong artbook này, con số 36+ gây tò mò...
Tôi chủ ý để “36+” nhằm tránh hiểu lầm rằng Việt Nam chỉ có chừng ấy loại hình. Thực tế, nếu tính cả diễn xướng và lễ hội dân gian, con số có thể dao động từ 70 đến hơn 100. Dấu + chính là khoảng mở, để dự án có thể tiếp tục mở rộng theo thời gian. Trọn bộ sản phẩm bao gồm sách, standee, 36 sticker và 36 postcard như một “bộ đồ nghề” nhỏ để bạn đọc có thể “chơi cùng văn hóa”. Tôi muốn người đọc vừa xem vừa sưu tầm vừa thử bước vào thế giới diễn xướng theo cách gần gũi nhất.
 
Lần đầu ra mắt Gánh Hát Lưu Diễn Muôn Phương nghe nói khá kịch tính, chỉ trong… 48 giờ?
Đúng vậy. Đó là vào dịp Tết 2022, ngay sau khi sách phát hành vào cuối năm 2021. Bạn cộng sự đang là sinh viên năm 2 chạy thẳng vào Sở Thông tin và Truyền thông để… hỏi thủ tục tham gia Hội sách Tết. May mắn là chúng tôi gặp được Giám đốc Phòng Xuất bản và Phát hành. Anh ấy xem qua bộ sản phẩm và đồng ý cho mượn 2 gian trưng bày còn trống tại đường sách Nguyễn Văn Bình và đường Lê Lợi, rồi gợi ý một slot sân khấu ra mắt vào mùng 4 Tết. Dịp đó chúng tôi bán được gần 200 cuốn. 

Từ giữa năm 2022, Thảo đầu quân về Comicola (đơn vị liên kết phát hành Gánh Hát Lưu Diễn Muôn Phương). Việc “đổi vai” từ tác giả tự do sang quản lý dự án đã thay đổi Thảo như thế nào?
Tôi về Comicola từ tháng 7/2022. Sự thay đổi lớn nhất là mức độ tập trung và độ mở của công việc: thay vì chỉ nuôi “con ruột”, tôi cùng đội ngũ nuôi nhiều “con chung” của Công ty.
 Nhìn lại, đó là quyết định đúng vì các dự án sau đó được phát triển bài bản hơn, được chỉn chu và mở rộng hơn nhờ hệ thống của Công ty. Comicola ra đời từ năm 2015, đến nay chiếm khoảng 60-70% thị phần truyện tranh Việt Nam (do tác giả Việt Nam sáng tác). Công ty cũng là đối tác liên kết xuất bản của nhiều dự án sáng tạo. Với riêng Gánh Hát Lưu Diễn Muôn Phương, tổng số bản in đạt 3.000 bản, một kết quả khả quan đối với một dự án độc lập về nghệ thuật dân gian.
 
Đối với tương lai của hệ “Gánh hát”, Thảo sẽ mở rộng ra sao?
Nếu có thêm nguồn lực, tôi mong muốn mở rộng thêm 1-2 tập nữa để hướng tới mốc 100 loại hình nghệ thuật diễn xướng và gom lại thành “Bách nghệ diễn xướng”. Song song đó, tôi đang phát triển một bộ board game về gánh hát, hiện ở mức nguyên mẫu và cũng đang tìm nguồn lực sản xuất.
Gần nhất, vào dịp Giỗ Tổ sân khấu (mùng 12 tháng 8 Âm lịch), tôi sẽ ra mắt một bộ bookmark về các nhạc cụ thông dụng của Việt Nam. Còn Tarot Kiều, từ năm 2023 tới nay, mỗi năm nhóm chúng tôi đều ra một phiên bản mới để nuôi “mạch” Truyện Kiều bằng hình thức sáng tạo gần gũi.
Tôi không nghĩ mình đang làm điều gì to tát. Chỉ là nếu thế hệ chúng tôi có thể yêu lại những giá trị cũ theo cách của riêng mình thì di sản sẽ không bao giờ mất đi